Wkład do nauki

Kiedy Maria Skłodowska-Curie opuszczała w 1891 r. Warszawę, by rozpocząć studia w Paryżu, nikt nie przypuszczał, że stanie się ona jednym z najwybitniejszych naukowców w całej historii. Jej wpływ zaznaczył się właściwie w każdej dziedzinie życia – przede wszystkim istotny był dla fizyki i chemii, których rozwój dzięki jej badaniom nabrał ogromnego rozmachu, ale także dla medycyny, energetyki, przemysłu czy też ogólnie pojętych nauk przyrodniczych.

O najważniejszym dokonaniu Skłodowskiej – odkryciu radu i polonu, Paul Langevin napisał w 1945 r.:

„Odkrycie to będzie miało prawdopodobnie dla przyszłości naszej cywilizacji znaczenie dające się porównać ze znaczeniem odkryć, które pozwoliły człowiekowi opanować siłę ognia, a zastosowania tego odkrycia, które do niedawna ograniczały się jedynie do obszaru medycyny, przewyższą znacznie zastosowanie maszyny parowej oraz silników spalinowych i odrzutowych”.

Langevin istotnie nie mylił się. Osiągnięcia Marii dały początek badaniom innych wybitnych uczonych, m. in. Ireny i Fryderyka Joliot, Ernesta Rutherforda czy też Fredericka Soddy’ego. Nic więc dziwnego, że polska uczona szybko zdobyła międzynarodowe uznanie. Choć z racji swojej płci od początku musiała udowadniać swoje zdolności, jej poświęcenie i lata żmudnych doświadczeń zaowocowały dwukrotnym otrzymaniem Nagrody Nobla. Maria była także pierwszą kobietą, która została profesorem Sorbony.

Mimo wielu sukcesów i zaszczytów Skłodowska ciągle pozostawała czuła na potrzeby ludzi i stawiała nacisk na praktyczne aspekty swoich odkryć. Najbardziej znamienitymi przykładami jej poczucia społecznej misji były udział w organizowaniu stacji rentgenowskich dla żołnierzy rannych w I wojnie światowej oraz powołanie placówek naukowo-badawczych w Paryżu i Warszawie, gdzie badano m. in. wykorzystanie promieniotwórczości w medycynie.

Zasługi Marii Skłodowskiej-Curie dla nauki

• wprowadzenie ilościowych pomiarów aktywności substancji promieniotwórczych; zaproponowanie nazwy dla badanego zjawiska – radioaktywność (promieniotwórczość)
• wykazanie, że źródłem promieniotwórczości jest wnętrze atomu, gdyż natężenie promieniowania nie zależy od zewnętrznych konfiguracji atomu występujących w różnych związkach chemicznych
• wykrycie, wydzielenie i określenie własności chemicznych i fizycznych dwóch nowych pierwiastków - polonu i radu; zaproponowanie nazwy dla tych pierwiastków
• utworzenie nowej gałęzi chemii – radiochemii, łączącej badania oparte na własnościach chemicznych z pomiarami aktywności promieniotwórczej analizowanych substancji
• utworzenie nowej gałęzi analityki i inżynierii chemicznej – metody atomów znaczonych, wykorzystującej pomiary aktywności promieniotwórczej dla wydzielania substancji niepromieniotwórczych
• utworzenie nowej gałęzi badań chemicznych – chemii radiacyjnej – oraz zainicjowanie praktycznego jej wykorzystania dla indukowania zmian własności materiałowych
• opracowanie metody wydzielania radu w ilościach przemysłowych
• stworzenie podstaw dla wprowadzenia mechaniki kwantowej przez wykazanie, że aczkolwiek rozpad promieniotwórczy jest własnością pojedynczego atomu, może być ilościowo opisany tylko dla wielkiej liczby atomów, pozostawiając dla pojedynczego atomu jedynie określenie prawdopodobieństwa momentu jego rozpadu
• wskazanie na istnienie w jądrze atomowym nie-elektromagnetycznych krótkozasięgowych sił wiążących składniki jądra
• stworzenie podstaw dla przyszłego wykorzystania energii jądrowej przez wykazanie, że ze zjawiskami jądrowymi związane jest wydzielanie znacznych ilości energii, która w przypadku rozpadu promieniotwórczego radu wystarczy do stopienia w ciągu godziny masy lodu równej masie użytego preparatu radowego
• rozwój zastosowań promieniowania jonizującego w terapii i diagnostyce medycznej przez użycie dla terapii onkologicznej preparatów radowych („curieterapia”) oraz upowszechnienie diagnostyki promieniami X (zwłaszcza w czasie I wojny światowej – utworzenie ruchomych stacji rentgenowskich, osobisty udział w ich wykorzystaniu na froncie i w szkoleniu personelu medycznego)
• umożliwienie, a w niektórych przypadkach zainicjowanie użycia izotopów promieniotwórczych i promieniowania jonizującego w różnych dziedzinach – w badaniach podstawowych i w zastosowaniach praktycznych
• stworzenie i wypracowanie nowego stylu wspólnej pracy naukowej dużych, międzynarodowych zespołów badawczych w oparciu o środki (stypendia) pozyskiwane od światowych organizacji biznesowych; zwrócenie uwagi na duży udział kobiet w tych zespołach
• wspieranie rozwoju badań jądrowych w chemii i w fizyce oraz ich praktycznych zastosowań w różnych krajach świata, zwłaszcza w diagnostyce i terapii medycznej (przez kształcenie w swoim laboratorium naukowców z tych rejonów, wspieranie inicjatyw lokalnych i pozyskiwanie dla nich środków z przemysłu i instytucji finansowych); organizacja Instytutu Radowego w Paryżu oraz Instytutu Radowego i Laboratorium Radiologicznego w Warszawie

Bibliografia prac Marii Skłodowskiej-Curie w układzie chronologicznym

• Propriétés magnétiques des aciers trempés. Compt. Rend., 125, 1165 (1897).
• Recherches sur les propriétés magnétiques des aciers trempés. Bull., de la Sté d'Encouragement à l'Industrie Nationale 1898.
• Rayons émis par les composés de l'uranium et du thorium. Compt. Rend., 126, 1101 (1898). Mniej więcej w tym samym czasie wzmianka ta została ogłoszona w polskim miesięczniku fotograficznym Światło.
• Wraz z Piotrem Curie. Sur une substance nouvelle radioactive, contenue dans la pechblende. Compt. Rend., 127, 175 (1898).
• Wraz z Piotrem Curie i G. Bémontem. Sur une nouvelle substance fortement radioactive, contenue dans la pechblende. Compt. Rend., 127, 1215 (1898).
• Wraz z Piotrem Curie. Sur la radioactivité provoquée par les rayons de Becquerel. Compt. Rend., 129, 714 (1899).
• Sur le poids atomique du métal dans le chlorure de baryum radifère. Compt. Rend., 129, 760 (1899).
• Wraz z Piotrem Curie. Effets chimiques des rayons du radium. Compt. Rend., 129, 823 (1899).
• Les rayons de Becquerel et le polonium. Rev. Géné, des Sc., 10, 41 (1899).
• Le Polonium et le Radium. Rev. Chim. pure et Appliquée, 1, 265 (1899).
• Wraz z Piotrem Curie. Sur la charge électrique des rayons déviables du radium. Compt. Rend., 130, 647 (1900).
• Sur la pénétration des rayons de Becquerel non déviables par le champ magnétique. Compt. Rend., 130, 76 (1900).
• Sur le poids atomique du baryum radifère. Compt. Rend., 131, 382 (1900).
• Les nouvelles substances radioactives. Rev. Sc. (Revue Rosé), 4ème série, 14, 65 (1900).
• Les nouvelles substances radioactives et les rayons qu’elles émettent. Congrès de Physique, 1900.
• Wraz z Piotrem Curie. Sur les corps radioactifs. Compt. Rend., 134, 85 (1902).
• Sur le poids atomique du radium. Compt. Rend., 135, 161 (1902).
• Recherches sur les substances radioactives. Thèse de doctorat présentée à la Faculté des Sciences de Paris. Paris 1903.
• Recherches sur les substances radioactives. Ann. Chim. Phys., (7) 30, 99, 145, 289 (1903). Praca ta została również wydana w przekładzie angielskim: Radioactive Substance Chem. News Office, London 1904 oraz niemieckim: Untersuchungen über radioactive Substanzen. Braunschweig 1904.
• Über den radioaktiven Stoff „Polonium". Phys. Zeit., 4, 234 (1903).
• Badanie ciał radioaktywnych. Chemik Polski, 4, 141, 161, 181, 201, 221, 241 (1904).
• Sur la diminution de la radioactivité du polonium avec le temps. Compt. Rend., 142, 273 (1906).
• Über die Zeitkonstante des Poloniums. Phys. Zeit., 7, 146 (1906).
• Les théories modernes relatives à l'électricité et à la matière. Leçon d'ouverture du cours fait à la Sorbonne. Revue Scientifique, (5), 6, 609 (1906). Ukazał się również przekład angielski tej pracy: Modern theories of electricity and matter. Chem. News Office, London 1906.
• Nachtrag zur meiner Mitteilung ,,Über die Zeitkonstante des Poloniums”. Phys. Zeit., 7, 180 (1906).
• Sur le poids atomique du radium. Compt. Rend., 145, 422 (1907). Le Radium, 4, 349 (1907).
• Action de la pesanteur sur le dépôt de la radioactivité induite. Compt. Rend., 145, 477 (1907). Le Radium, 4, 381 (1907).
• Sur la condensation de la vapeur d’eau en présence de l'émanation du radium. Compt. Rend., 145, 1145 (1907).
• Wraz z E. Gleditsch. Action de l'émanation du radium sur les solutions des sels de cuivre. Compt. Rend., 147, 345 (1908); Le Radium, 5, 225 (1908). Praca ta ukazała się również w przekładzie angielskim: Action of radium emanation on solutions of copper salts. Chem. News., 98, 157, (1908).
• Sur la formation de brouillards en présence de l'émanation du radium. Compt. Rend., 147, 379 (1908). Praca ta ukazała się również w przekładzie angielskim: Formation of mist in presence of radium emanation. Chem. News, 98, 156 (1908).
• Préface aux Oeuvres de Pierre Curie. Rev. Du Mois, 5, 379 (1908).
• Wraz z A. Debierne'em. Polonium. Jon, 2, 128 (1909).
• Über das Atomgewicht des Radium. Jahrbuch der Radioaktivität und Elektronik, 6, 38 (1909).
• Wraz z A. Debierne’em. Sur le polonium. Compt. Rend., 150, 386 (1910). Le Radium, 7, 38 (1910).
• Wraz z A. Debierne'em. Sur le radium métallique. Compt. Rend. 151, 523 (1910). Ukazał się również przekład niemiecki tej pracy: Über das metallische Radium. Chem. Zeit., 34, 969 (1910).
• Sur la mesure de la constante de l'émanation du radium. Le Radium, 7, 33 (1910).
• Dosage du radium par la mesure de l'émanation dégagée. Le Radium, 7, 65 (1910).
• Traité de Radioactivité. T. I-426 s., t. II-542 s. Gauthier-Villars, Paris 1910.
• Darstellung der reinen Radiumsalze. Z książki „Die Radioaktivität” Akad. Verlagsgesellschaft, Leipzig 1911. Zeit. Angew. Chem., 24, 343 (1911).
• Sur la variation avec le temps de l'activité de quelques substances radioactives. Le Radium, 8, 353 (1911).
• Sur la distribution des intervalles d'émission des particules alpha du polonium. Le Radium, 8, 354 (1911).
• Tables de constantes radioactives, 1911.
• Les mesures en radioactivité et l'étalon du radium. J. Phys., 2, 795 (1912).
• Les rayonnements des corps radioactifs. Wykład wygłoszony w r. 1912 i opublikowany przez Sté Française de Physique w r. 1913 w serii: „Idées modernes sur la constitution de la matière.
• Wraz z Kammerlingh Onnesem. Sur le rayonnement du radium à la température de l'hydrogène liquide. Le Radium, 10, 181 (1913). Verslag van de Gewone Vergadering der Wissen Natuurkundige Afdeeling der Kon. Akad. van Wetenschappen te Amsterdam, 1913.
• Les radio-éléments et leur classification. Rev. du Mois, 1914. Le Radium, 11, 236 (1914-1919). Ukazał się również przekład angielski tej pracy w: Chem. News, 119, 211 (1919).
• Sur la distribution des intervalles d'émission des particules alpha du polonium. J. Phys. Radium, (6) 1, 12 (1920).
• Les radio-éléments et leurs applications. Revue Scientifique, 58, 609 (1920).
• La radiologie et la guerre. 114 s., 11 rys., 16 tab. Librairie Félix Alcan, Paris 1921.
• Sur le rayonnement gamma et le dégagement de chaleur du radium et mésothorium. Compt. Rend., 172, 1022 (1921).
• Address of Mme Curie on June 4, 1921, to the Chicago Section of the American Chemical Society because of the presentation of the Gibbs Medal, Chem. Eng., 24, 1137 (1921).
• Sur la loi fondamentale des transformations radioactives. Intervention-au Conseil de Physique Solvay. 1921.
• La loi fondamentale de transformation des radioéléments et les constantes radioactives. Księga Jubileuszowa ku czci Kamerlingh Onnesa, 11 listopada 1922.
• L’isotopie et les éléments isotopes. J. Phys. Radium, 4, 381 (1923).
• L’isotopie et les éléments istotopes. Conf. Rapp. Presses Universitaires, 1923.
• Le Radium, sa découverte, ses possibilités. Artykuł w „Encyclopaedia Britannica" - These Eventful Years.
• Pierre Curie intime. Revue Bleue, 61, 217 (1923).
• Radioactivité et phénomènes connexes. Etienne Chiron, Paris 1924.
• Pierre Curie. 111 s. Payot, Paris 1924. Istnieje również przekład polski tej pracy: Piotr Curie, II wyd. PWN, Warszawa 1953.
• Sur la constance de la vitesse de transformation du radon à des concentrations différentes. Ann. Phys., 2, 405 (1924).
• Dosage de radium dans les minéraux d'urane qui contiennent du tantale, du niobium et du titane. Compt. Rend., 180, 208 (1925).
• Appareil destiné à mesurer l'intensité d’une source de rayons alpha. J. Chim. Phys., 22, 142 (1925).
• Sur la préparation de divers radioéléments jusqu’à présent peu ou point utilisés en médecine. Comm. à l'Acad. de Médecine, 23 Avril 1925; Bull., de l'Acad. de Médecine, 93, 417 (1925).
• Wraz z D. K. Yovanovitchem. Sur l'accroissement du débit de chaleur des sels de radium par formation du polonium. J. Phys. Radium, 6, 33 (1925).
• Sur l’application de la théorie de Compton au rayonnement beta et gamma des corps radioactifs. J. Phys. Radium, (6) 7, 97 (1926).
• Stan obecny chemii polonu. Roczniki Chem., 6, 355 (1926).
• Wraz z Ireną Curie. Radium. Artykuł w „Encyclopaedia Britannica”, wyd. z 1926 r.
• Główne tory współczesnych badań nad promieniotwórczością. Organizacja i działalność Instytutu Radowego w Paryżu. Dwa odczyty wygłoszone w Warszawie dnia 5.VI.1925 r. i wydane w 1926 r. przez Komitet „Daru Narodowego dla Marii Skłodowskiej-Curie".
• Sur la question des bourses internationales. Miméographie. Société des Nations C.J.C.J. (R J) Genève, 1926. Sous-Commission des relations universitaires.
• Complément du Rapport de Compton au 5éme Congrès du Conseil de Physique. Solvay, Bruxelles 1927. Tom Électrons et photons, Paris 1928.
• Sur l'étude des courbes de probabilité relatives à l’action des rayons X sur les bacilles. Compt. Rend., 198, 202 (1929).
• Remarques sur le mémoire de M. Bogoiavlensky. J. Phys. Radium, (6) 10, 327 (1929).
• Sur l'invariabilité des constantes radioactives. J. Phys. Radium, (6) 10, 329 (1929).
• Wraz z Ireną Curie. Sur la décroissance du radium D. J. Phys. Radium, (6) 10, 385 (1929).
• Les radioéléments et leur classification. 242 s. Tom wydany w serii: „Les progrès de la physique moléculaire", Gauthiers-Villars, Paris 1929.
• Sur l’actinium. J. Chim. Phys., 27, 1 (1930).
• Wraz z S. Cotelle. Sur la vie moyenne de l'ionium. Compt. Rend., 190, 1289 (1930).
• Wraz z G. Fournierem. Sur une relation entre la constante de désintégration des radioéléments émettant des rayons alpha et leur capacité de filiation. Compt. Rend., 191, 326 (1930).
• Sur la production de radium par l'ionium. J. Chim. Phys., 27, 347 (1930).
• Sur la relation entre l’émission de rayons alpha de longs parcours et de rayons gamma. Compt. Rend., 191, 1055 (1930).
• Wraz z S. Rosenblumem. Spectre magnétique des rayons alpha du dépôt actif de l'actinon. Compt. Rend., 193, 33 (1931).
• Wraz z S. Rosenblumem. Spectre magnétique des rayons alpha du dépôt actif de l'actinium. J. Phys. Radium, (7) 2, 309 (1931).
• Wraz z S. Rosenblumem. Sur la structure fine du spectre magnétique des rayons alpha du radioactinium. Compt. Rend., 194, 1232 (1932).
• Les rayons des corps radioactifs en relation avec la structure nucléaire. Rapport au Congrès International d’Electricité, Paris, 2, 809 (1932).
• Wraz z S. Rosenblumem. Sur la structure fine du spectre magnétique des rayons alpha du radioactinium et de ses dérivés. Compt. Rend., 196, 1598 (1932).
• Wraz z P. Savelem. Sur l’émission des rayons gamma par l'actinium et des dérivés. J. Phys. Radium, (7) 4, 457 (1933).
• La mesure des substances radioactives à l'aide d'un condensateur à plateaux de grandes dimensions. J. Phys. Radium, (7) 4, 459 (1933).
• Wraz z W. A. Lub. Sur les rayons alpha de long parcours émis par le dépôt actif de l'actinium. J. Phys. Radium, (7) 4, 513 (1933).
• Les rayons alpha, beta et gamma des corps radioactifs en relation avec la structure nucléaire. 40 s. Wyd. w serii: „Actualités scientifiques et industrielles”, nr 62, Hermann Co., Paris (1933).
• Radioactivité. 564 s. Hermann, Paris (1935). Wydanie pośmiertne. Istnieje również przekład polski tej pracy. Promieniotwórczość, PWN, Warszawa 1953.

Źródło: Wkład Marii Skłodowskiej-Curie do nauki. Szkice monograficzne. Warszawa, Państwowe Wydaw. Naukowe, 1954.