W o j c i e c h   H o r a c y   K o s s a k
(1856-1942)



[Wojciech Kossak - portret]

Syn Juliusza Kossaka wybitnego malarza i Zofii z Gałczyńskich, ojciec Jerzego – malarza, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – poetki, Magdaleny Samozwaniec – pisarki, stryj Zofii Kossak Szczuckiej Szatkowskiej – pisarki.

Wojciech Kossak, jako pierwszy z bliźniąt, urodził sięw Paryżu w noc sylwestrową tuż przed północą roku 1856 (brat Tadeusz urodził się już po północy i w jego akcie urodzenia widnieje data ur. 1857). Ojcem chrzestnym Wojciecha był przyjaciel Juliusza Kossaka, wybitny francuski malarz-batalista Horacy Vernet. W 1861 roku Kossakowie przeprowadzili się do Warszawy, a w 1869 zamieszkali w Krakowie, gdzie Wojciech uczęszczał do Gimnazjum św. Anny. Jego pierwszym nauczycielem malarstwa był ojciec. W 1871 r. Wojciech podjął naukę w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, znanego malarza i historyka sztuki. Od 1874 r. studia kontynuował w monachijskiej Akademii, uważanej wtedy za najlepszą w Europie. Nauczycielami Wojciecha Kossaka byli: Aleksander Strähuber, Aleksander Wagner, Wilhelm Lindenschmit, Józef Brandti polska kolonia artystyczna. Interesowało go malarstwo historyczne, a szczególnie tematy związane z Polską.

[Wojciech Kossak jako ułan austriacki]
Wojciech Kossak jako ułan austriacki

Studia przerwał roczny pobyt w krakowskim pułku c.k. ułanów. Służba w wojsku wywarła znaczny wpływ na kierunek zainteresowań artystycznych Wojciecha jako malarza-batalisty, miłośnika tematów wojskowych. Środowisko wojskowych było pierwszym odbiorcą jego obrazów, których tematem były portrety dowódców, rewie wojskowe, ataki konnicy i artylerii. Na dalsze studia Wojciech Kossak wyjechał w 1877 roku do Paryża, gdzie przebywał do 1883 roku. Uczęszczał do École des Beaux-Arts, w której opiekę artystyczną nad nim sprawowali Léon Bonnat i Aleksander Cabanel. Po raz pierwszy wystawił swoją pracę w Salonie w Paryżu w 1878 r. Był to Autoportret w mundurze ułańskim.

[Wojciech Kossak z żoną]
W 1884 roku Wojciech Kossak powrócił do Krakowa i ożenił się z Marią Kisielnicką. Zamieszkali w domu rodzinnym Wojciecha, Kossakówce. Na świat przyszły dzieci: Jerzy (1886), Maria (1891) i Magdalena (1894).
W 1886 roku Wojciech Kossak wystawił swój obraz batalistyczny pt. Hurra, w wiedeńskim Künstlerhaus. Cesarz Franciszek Józef zachwycił się obrazem, zakupił go i umieścił w swoim gabinecie.

W 1894 r. Wojciech Kossak przystąpił z Janem Styką do malowania panoramy Racławice. Pomagali im m.in. Tadeusz Axentowicz, Włodzimierz Tetmajer, Wincenty Wodzinowski. Panorama została wystawiona w specjalnym budynku na terenie Targów we Lwowie w 1894 roku. W 1895 roku artysta wyjechał do Berlina, gdzie razem z Julianem Fałatem malował panoramę Berezyna. Cesarz Wilhelm II oczarowany pracami Kossaka zachęcił go do pozostania w Berlinie. Przydzielił mu nawet pracownię w zameczku Fryderyka II w Monbijou (nad rzeką Łupawą koło Słupska). Wojciech Kossak malował epizody z 1831 roku, sceny z czasów Fryderyka Wielkiego, wojen napoleońskich oraz liczne portrety np. cesarza Wilhelma II. Najważniejsze prace znajdowały się w pałacu cesarskim, później w muzeum Hohenzollernów w Berlinie. W Berlinie malarz pozostał 7 lat.

[W. Kossak z synem Jerzym (ok.1898r.) [z córkami (1907)]
W. Kossak z synem Jerzym (ok.1898r.) z córkami (1907)

W 1900 r. Wojciech Kossak odbył podróż do Hiszpaniii Egiptu w celu zebrania materiałów do panoram Somosierra i Bitwa pod piramidami. Panorama Somosierra miała zostać wystawiona w Warszawie, ale Kossak nie otrzymał zezwolenia od generał-gubernatora. Powstały tylko cztery szkice dotyczące tego tematu. Kolejna panorama Bitwa pod piramidami, wykonana przy współudziale innych polskich malarzy została wystawiona w Warszawie w 1901 r.Do Krakowa Wojciech powrócił w 1902 r. Na przełomie 1903/1904 pracował w Wiedniu, a w latach 1905-1907 przebywałw Londynie. Wykonał tam wiele portretów, zwłaszcza kobiecych.
Wojciech Kossak był znaną osobistością w życiu artystycznym Krakowa. W 1903 r. został członkiem Stowarzyszenia Artystów w Krakowie. Z jego inicjatywy w 1908 roku powstała grupa malarska Zero odwołująca się do wartości historycznych i patriotycznych. W latach 1909-1913 był członkiem dyrekcji Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, a przez kolejne trzy lata jego prezesem.
W 1913 roku Wojciech Kossak opublikował swoje wspomnienia. Książka miała świetne recenzje i cieszyła się dużą popularnością.

[W mundurze rotmistrza 3 pułku ułanów (1918)]
W mundurze rotmistrza 3 pułku ułanów (1918)

Po wybuchu I wojny światowej Wojciech został zmobilizowany do armii austriackiej. Od października 1918 r. służył w wojsku polskim. W latach 1915-1919 pełnił funkcję profesora malarstwa batalistycznego w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Od 1921 roku wynajmował pracownię malarską w hotelu Bristol w Warszawie. Malował wiele portretów, m.in. marszałka Józefa Piłsudskiego, prezydenta Ignacego Mościckiego.
Sześciokrotnie odwiedzał Stany Zjednoczone. Po raz pierwszy wyjechał za ocean jako kurier dyplomatyczny rządu polskiego w 1923 roku. Owocem tych podróży były przede wszystkim portrety zarówno dostojników wojskowych I wojny światowej, jak i liczne portrety gwiazd filmowych. Jednak powodzenia takiego, jakie miał w Europie, nie osiągnął.
Wielokrotnie odwiedzał też Paryż, zdobywając przychylne oceny części krytyków. Z synem Jerzym odwiedzał liczne dwory polskie, malując obrazy na zamówienie ziemiańskich odbiorców (portrety, zwłaszcza konne).

[W krakowskiej pracowni artysty (ok. 1928)]
W krakowskiej pracowni artysty (ok. 1928)

Otrzymał wiele nagród i odznaczeń m. in.: w 1874 r. medal brązowy akademii monachijskiej, w 1885 r. i 1908 r. dwa złote medale w Wiedniu, w 1891 r. złoty medal w Berlinie, w 1901 r. francuską Legię Honorową, w 1899 r. austriacki Order Żelaznej Korony, ordery pruskie Korony Pruskiej i Czerwonego Orła,Krzyż Kawalerski Franciszka Józefa I, Order Komandorii Polski Odrodzonej oraz wiele innych.
W kraju swoje prace wystawiał m. in.: w Krakowie, Warszawie, Poznaniu, Nowym Sączu, Lublinie, Zakopanem, Łodzi, Katowicach, Przemyślu. Wystawy zbiorowe dzieł Kossaka odbyły się w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie – 1928, 1936 i w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie – 1931, 1936.

[Z córką Marią i zięciem Stefanem Jasnorzewskim]
Z córką Marią i zięciem Stefanem Jasnorzewskim

Za granicą wystawiał swoje prace w Paryżu, Wiedniu, Monachium, Budapeszcie, Pradze, Berlinie, Petersburgu, Kijowie, Londynie, Rzymie, Wenecji, Antwerpiii Buffalo.
W 1938 r. rozpoczął przygotowania do realizacji kolejnej panoramy bitwy grochowskiej. Do realizacji tych planów już nie doszło.
Wybuch II wojny światowej zastał Wojciecha Kossakaw Krakowie. W czasie okupacji nie chciał sprzedawać swoich obrazów Niemcom. Odrzucił, wymawiając się starością, propozycję gubernatora Hansa Franka, który koniecznie pragnął mieć portret pędzla Wojciecha.
Wojciech Kossak zmarł w Krakowie 29 lipca 1942 roku. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

[Pogrzeb Wojciecha Kossaka na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie]
Pogrzeb Wojciecha Kossaka na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Spuścizna artystyczna Wojciecha Kossaka obejmowała ok. 2000 obrazów. Część z nich została zniszczona w czasie obu wojen światowych, część znajduje się w muzeach, największa część w rękach prywatnych.
Wojciech Kossak przejawiał zamiłowanie do tematyki historyczno-patriotycznej, której sceny wojenne, zwłaszcza z udziałem koni, wysunęły się na plan pierwszy. Był mistrzem w odtwarzaniu zbiorowych scen walki, potyczek, szturmów. Jego prace cechowała ogromna znajomość realiów historycznych, spraw wojskowych i aktualnych wydarzeń historycznych. Był przede wszystkim malarzem batalistą, malarzem scen historyczno-rodzajowych i portrecistą. Malował techniką olejną. Epopeja napoleońska, Powstanie Listopadowe, Legiony z I wojny światowej, wydarzenia okresu II Rzeczypospolitej to główne tematy jego obrazów. Chętnie malował też obrazy o tematyce myśliwskiej. Był wytrawnym jeźdźcem, jazda konna, sceny z polowania i same konie stanowiły ulubiony motyw jego obrazów. Malował też portrety. Jego klientami była arystokracja, ziemiaństwo, wojskowi, sfery rządowe.
Wojciech Kossak malował bardzo dużo, miał niesłychaną łatwość komponowania obrazów. Pod koniec życia wykonywał niezliczone ilości replik swoich prac, co przyczyniło się do spłycenia jego bogatego talentu.
Artysta cieszył się ogromną popularnością wśród współczesnych. Przyjmowany był w najwyższych sferach, bywał na dworze cesarskim w Wiedniu i Berlinie, błyszcząc urokiem osobistym, dowcipem, świetną prezencją. Był przyjazny i życzliwy dla wszystkich. Cieszył się również niebywałym powodzeniem u kobiet. Kossakówkę uczynił miejscem spotkań elity kulturalnej Krakowa. Bywali tu malarze, pisarze, aktorzy muzycy, wśród których można wymienić: Henryka Sienkiewicza, Jacka Malczewskiego, Witkacego, Tadeusza Axentowicza, Juliana Tuwima, Boya, Ignacego Paderewskiego.

[Wojciech Kossak i Ignacy Paderewski (1932)]
Wojciech Kossak i Ignacy Paderewski (1932)