KRAKÓW BYŁ PIERWSZY...
W stulecie odzyskania niepodległości

---

Wybuch I wojny światowej

Imperia europejskie, przeżywające od drugiej połowy XIX w. gwałtowny rozwój technologiczny i przemysłowy, gromadziły niewyobrażalne dotąd ilości uzbrojenia, rywalizowały o pozycję w świecie i wpływ w koloniach, parły do konfrontacji. W tych okolicznościach wybuch globalnego konfliktu, w którym mocarstwa musiały się zmierzyć stał się jedynie kwestią czasu. Zantagonizowane strony przystępowały do wojny w przekonaniu nie tylko o swej mocy, ale także o słuszności podejmowanych działań. Stąd wieść o wypowiedzeniu wojny przyjmowano w stolicach europejskich z euforią. Konfrontacja zbrojna w założeniu miała trwać najwyżej kilka tygodni ...

Zarysowujące się od drugiej połowy XIX w. rozbieżności w polityce wielkich mocarstw doprowadziły do podzielenia Europy na dwa antagonistyczne obozy. W jednym, o charakterze antyniemieckim znalazły się Wielka Brytania i Francja, które stworzyły w 1904 roku tzw. „serdeczne porozumienie” (entente cordiale). W 1907 r. dołączyła do nich Rosja. Drugi blok polityczny zaczął kształtować się już wcześniej i wymierzony był przeciw Rosji i Francji. Weszły do niego Niemcy, Austro-Węgry, a następnie dołączyły Włochy. Tak powstało tzw. Trójprzymierze. Równolegle państwa obu bloków rozpoczęły wyścig zbrojeń. W tej sytuacji potrzebny był już tylko casus belli (pretekst do wypowiedzenia wojny). Pretekstem stał się zamach na austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, dokonany ręką serbskiego nacjonalisty 28 czerwca 1914 r. w Sarajewie. 28 lipca Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii.

Rozpoczęty w 1914 r. konflikt globalny był wojna państw dwóch bloków, ale wraz z upływem czasu stawał się również wojną narodów, które w starciu tym upatrywały możliwości odzyskania niepodległości i podmiotowości na mapie Europy. W obliczu rozpadu wielonarodowych monarchii, w ujarzmione narody wstępowała nadzieja na odzyskanie własnej państwowości.

Słowa modlitwy wieszcza Adama Mickiewicza do Boga O wojnę powszechną za wolność ludów, prosimy Cię Panie, stały się rzeczywistością, kilka narodów, w tym naród polski, odzyskało wolność. W następstwie wojny oraz kilku innych sprzyjających okoliczności odrodziła się Rzeczypospolita Polska. Jednakże wolność nie została nam dana. Skoro tylko wybuchła wojna, Polacy znaleźli się na jej frontach w mundurach rosyjskich, pruskich i austriackich, zmuszeni do walk bratobójczych. Dopiero wraz z widmem nadchodzącej klęski zaborcy stali się skłonni do większych ustępstw wobec sprawy polskiej. Narodowe polskie wojsko istniało jednak już od początku konfliktu. Polacy sformowali odrębne oddziały – Legiony Polskie, które choć nie stanowiły olbrzymiej siły pod względem liczebności i uzbrojenia, to jednak były symbolem polskich dążeń do wywalczenia niepodległości. Wolności nie zdobywano tylko na polach walki. Do jej odzyskania przyczyniła się też postawa polskiego społeczeństwa, która w trakcie trwania wojny ewoluowała od lojalistycznej do patriotycznej. Od pierwszych dni wojny poszczególne ugrupowania polityczne nawoływały do podejmowania walki, zdając sobie sprawę z szansy, jaką dostali Polacy. Walka o niepodległość nie zaczęła się w 1914 r. Wiele lat trwały przygotowania i oczekiwanie na sprzyjające okoliczności.

Twierdza Kraków

Budowę rozpoczęto w 1850 r., po przyłączeniu Krakowa do Austrii i wycofaniu wojsk pruskich i rosyjskich stacjonujących na terenie b. Wolnego Miasta Krakowa. Prace przyspieszono w 1856 r., gdy stosunki między Austrią i Rosją zaostrzyły się wskutek braku poparcia Rosji w wojnie krymskiej (1853-56). Wtedy też powstał pierwszy kompletny plan twierdzy. Wielokrotnie modyfikowany projekt, gdy Austria nie poparła Rosji w wojnie krymskiej (1853 – 1856) i wzajemne stosunki uległy zaostrzeniu. Był realizowany aż do wybuchu I wojny światowej. Celem twierdzy było zablokowanie drogi do Wiednia i na Śląsk.

W 1914 r. na obszarze 500 km² istniało 176 obiektów obronnych. Do tego dochodziły fortyfikacje ziemne i system dróg, które do dziś znajdują odzwierciedlenie w układzie urbanistycznym Krakowa. Załogę twierdzy stanowiło 12 tys. żołnierzy, jednak w 1914 r. dodatkowo stacjonował tu I Korpus. Ponadto była źródłem zaopatrzenia dla wojsk walczących w Galicji. Choć w czasie bitwy o Kraków jesienią 1914 r. twierdza nie była oblężona, w początkach grudnia forty Rajsko, Kosocice i Borek, wsparte przez ostrzał z fortu Kościuszko, wystrzeliły 20 tys. pocisków na wojsko rosyjskie podchodzące od strony Wieliczki, a kontratak załogi odparł napastników. Do dziś na wzgórzu Kaim przy szosie lwowskiej widoczny jest pomnik oznaczający miejsce, do którego udało się dotrzeć Rosjanom. W 1914 r. dowódcą twierdzy był gen. Karl Kuk, późniejszy gubernator okupowanej przez Austriaków części Kongresówki.

---

---