KRAKÓW BYŁ PIERWSZY...
W stulecie odzyskania niepodległości
Legiony Polskie
Ulotka wzywająca do wstępowania w szeregi Legionów Polskich, 1915 r. (Archiwum Narodowe w Krakowie, 22/1441)
Uchwały Sejmowego Koła Polskiego, 1914 r. (Archiwum Narodowe w Krakowie, 20/1437)
W wyniku porozumienia środowisk konserwatywnych i demokratycznych, 16 sierpnia 1914 r. powstał w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy (NKN), który stał się najwyższą instancją wojskową, skarbową i polityczną dla Galicji. Na jego czele stanął Juliusz Leo – prezydent miasta. NKN była władzą nad formującymi się u boku armii austriackiej oddziałami zbrojnymi – Legionami Polskimi. Formalną podstawą ich tworzenia był rozkaz Naczelnego Dowództwa Armii Austriackiej z 27 sierpnia 1914 r., w którym zarządzono utworzenie Legionu Wschodniego we Lwowie i Legionu Zachodniego w Krakowie z polskim dowództwem. Podstawę Legionu Zachodniego mieli stanowić strzelcy Józefa Piłsudskiego. Legionistom nakazano złożenie przysięgi na wierność cesarzowi, co uczynili na krakowskich Błoniach 4 i 5 września 1914 r. W szczytowym okresie rozwoju Legiony liczyły 25 tys. żołnierzy. Był to pierwszy regularny oddział wojska polskiego od ponad półwieku.
Kolumna Legionów na krakowskim Rynku odsłonięta
16 sierpnia 1915 r. (Archiwum Narodowe w Krakowie, A-II-754)
Legiony Polskie przed przysięgą na Błoniach w Krakowie, 4 września 1914 r. (Archiwum Narodowe w Krakowie, A-II-1165)
Prezydent Krakowa Juliusz Leo przemawia podczas przysięgi legionistów na Błoniach w Krakowie, 4 września 1914 r.
Walki prowadzone przez legionistów przynosiły im chwałę, ale i powiększały rzesze ofiar, wśród których były wdowy i sieroty po poległych żołnierzach. Aby zapewnić im wystarczającą opiekę, Naczelny Komitet Narodowy zainicjował tworzenie tzw. tarcz legionowych, do których każdy obywatel mógł wbić gwóźdź, wpłaciwszy uprzednio określoną kwotę na fundusz ofiar wojny. Początkiem przedsięwzięcia było ufundowanie w Krakowie Kolumny Legionów, która stanęła na krakowskim Rynku 16 sierpnia 1915 r. jako symbol świadectwa ofiarności społeczeństwa polskiego i upamiętnienia czynu legionowego.
Karty pocztowe wydane przez Naczelny Komitet Narodowy z przeznaczeniem na cele legionowe
- Dziś albo nigdy : Wielka Wojna i polskie dążenia niepodległościowe. Red. Barbara Berska, Monika Andrasz-Mrożek, Kraków, 2014, s. 60-67.
- Adamczyk J., Szopa J., Nowak J. T., Pieczątki formacyjne Legionów Polskich, Polskiego Korpusu Posiłkowego i Polskiej Siły Zbrojnej na przesyłkach poczt polowych z uwzględnieniem tła historycznego 1914-1918. Kraków, 2014, s. 37.
- Klimecki M., Klimczak W., Legiony Polskie. Warszawa, 1990, s. [62].