Walka gigantów

Do samego Uralu płasko. Żadnych przeszkód dla pogody, żadnych przeszkód dla wojsk. Tak myślał Napoleon, tak myślał Hitler. Nie mieli pojęcia, że może być coś tak wielkiego, jak ten płaski Wschód. Że ile byś jechał, nie dojedziesz. Ilu byś wysłał, to przepadną. To refleksja Andrzeja Stasiuka („Wschód”), gdy patrzył na wschodni brzeg Bugu.

Prawidłowo postawione pytanie nie brzmi: dlaczego Hitler przegrał na Wschodzie, lecz: dlaczego w ogóle zaczynał tę wojnę? Skoro plan „Barbarossa” podpisany przez Hitlera 18 grudnia 1940 r. już w końcu grudnia leżał na biurku Stalina, można przypuszczać, że także wywiad niemiecki w ZSRR był sprawny. Zresztą wystarczyło zapoznać się z podstawowymi danymi.

Porównanie potencjałów ZSRR i III Rzeszy

Wywiad III Rzeszy powinien był wiedzieć, że plan pięcioletni (1929 –1934) zakończył się sukcesem. Rozbudowano infrastrukturę, głównie kolejową. Pozwoliło to na ewakuowanie za Ural od czerwca do listopada 1941 r. 25 mln ludzi i 1530 zakładów produkcyjnych, przy użyciu 915 tys. wagonów.

Faktem jest, że w 1941 r. armia radziecka była w trakcie przeorganizowania. Nowoczesne czołgi T 34 dopiero wprowadzano do służby, a załogi nie były jeszcze przeszkolone. Znakomite samoloty szturmowe IŁ 2 „Szturmowik” jeszcze nie weszły do wyposażenia armii.

Żołnierze byli kiepsko wyszkoleni, podobnie jak i oficerowie.

Plan „Barbarossa” zakładał błyskawiczny atak wojsk pancernych i zniszczenie Armii Czerwonej w ciągu trzech miesięcy. Grupa Armii (GA) „Północ” miała atakować w kierunku Leningradu, GA „Środek” – Moskwę, GA „Południe” – Kijów i szerzej – Ukrainę.

Do walki III Rzesza wystawiła 3 117 tys. żołnierzy (50 dywizji i 1500 samolotów pozostawiono na Zachodzie) przeciw 5 500 tys. Armii Radzieckiej. Stosunek sił wynosił więc 1,7 do 1 na korzyść ZSRR. W Armii Radzieckiej przygotowanych do walki było tylko 2 680 tys. żołnierzy, co zmienia ten stosunek do 1:1,16 na korzyść III Rzeszy.

Zdumiewa fakt, że Niemcy wystawili do walki siły tylko o 1/3 większe, niż w trakcie kampanii francuskiej 1940 r. Przy czym we Francji długość frontu wynosiła około 500 km, w ZSRR – 1800 km.

Nie zmienia to faktu, że początkowo Wehrmacht odnosił spektakularne zwycięstwa. Do końca września, na linii ataku GA „Środek”, Armia Czerwona poniosła 3 upokarzające strategiczne klęski. Wydawało się, że kolejna, czwarta, pod Wiaźmą i Briańskiem ją całkowicie załamie. Armia Radziecka straciła 7 armii i 673 tys. jeńców.

Jednak kampania przebiegała wolniej. Poza silnym oporem Rosjan przyczyna była prozaiczna – jesienne deszcze i ich skutek, nieprzejezdność dróg. Nie było wyjścia – oddziały piechoty musiały pożegnać się z końmi potrzebnymi do transportu sprzętu i żywności. W rezultacie dywizje pancerne i zmechanizowane parły z szybkością 40 km/godz., piechota – ok. 4 km/godz.

GA „Północ” dotarła już w sierpniu pod Leningrad, gdzie utknęła na dobre. 2 grudnia zwiad 2 Dywizji Pancernej GA „Środek” dotarł do punktu oddalonego o 18 km od centrum Moskwy, na końcowy przystanek autobusu miejskiego. Jednak Wehrmacht nie był w stanie atakować. 6 grudnia marszałek Żukow wyprowadził kontrnatarcie, które odepchnęło wojska niemieckie o około 100 km od Moskwy. GA „Południe” utknęła pod Rostowem na Ukrainie.

Plan „Barbarossa” załamał się. Wehrmacht czekała długotrwała wojna na wyczerpanie, którą preferowała strona rosyjska.

Choć ponosiła ogromne straty (do października 1941 r. po stronie niemieckiej poległo 226 tys. żołnierzy i 400 tys. zostało rannych, po stronie rosyjskiej – około 4 mln zabitych i rannych), dysponowała znacznymi rezerwami ludzkimi i materiałowymi. Pod Stalingradem Niemcy stracili 750 tys. żołnierzy (zabici i ranni) plus 91 tys. jeńców, Rosjanie – 1.170 tys. zabitych i rannych. W operacji pod Charkowem (luty – marzec 1943) wygranej przez Wehrmacht, Niemcy stracili 1,5 tys. żołnierzy, ZSRR – ponad 80 tys. Zwycięstwo pod Kurskiem (lato 1943) kosztowało Armię Radziecką 254,5 tys. zabitych, a Niemców - 57,7 tys.

Pomimo tego, że Niemcy tracili miesięcznie średnio 60 tys. żołnierzy, Rosjanie – wielokrotnie więcej, w kwietniu 1945 r. Rosjanie mieli 6,4 mln żołnierzy, Niemcy – niespełna dwa miliony. Ogółem ZSRR stracił około 11,27 mln żołnierzy i 13,4 mln cywilów, w tym około 2,5 – 3 mln robotników zmarłych z głodu i chorób w myśl zasady: „wszystkie siły dla armii”. Niemcy stracili 3,23 mln plus 3,1 mln jeńców.

Czy Niemcy mogli wygrać wojnę z ZSRR? Wehrmacht – być może tak, Adolf Hitler – nie. Generałowie niemieccy pamiętali z pierwszej wojny światowej, że Rosjanie są trudnym przeciwnikiem, więc lepiej by się do wojny przygotowali. Dla Hitlera ZSRR był państwem słowiańskich podludzi rządzonych przez Żydów. Generałowie zapewne dozbroiliby swoich sojuszników – Rumunów, Węgrów i Włochów. Dla Hitlera liczyli się tylko germańscy nadludzie. Stąd np. ogromne straty korpusu włoskiego – uzbrojeni byli w pierwszowojenne karabiny carcano, z których nie można było strzelać w temperaturze poniżej –20 stopni. Nie jest tajemnicą, że w pierwszych tygodniach wojny Niemcy byli witani (zwłaszcza na Ukrainie i Białorusi) jak zbawcy. Można było to wykorzystać. Trudno jednak liczyć na poparcie, gdy pali się około 5 tys. wsi, morduje 2 mln Żydów, a już w pierwszym roku wojny skazuje na śmierć 3 mln jeńców rosyjskich. A wszystko to w imię chorego pomysłu rodem ze starożytnego Rzymu, by zdobytą ziemię oddać niemieckim rolnikom, dla których mieliby pracować słowiańscy niewolnicy. Wojna została przegrana przez jednego człowieka opętanego chorą ideologią.

Legenda o „Generale Mrozie”

Chcąc usprawiedliwić załamanie się ofensywy propaganda niemiecka wymyśliła przyczynę – silne mrozy uniemożliwiające prowadzenie wojny. Gazety pisały o 35 – 45 stopniowych mrozach. W dodatku podobno pod Moskwę Rosjanie ściągnęli dywizje syberyjskie, potrafiące walczyć nawet w temperaturach poniżej 40 stopni.

Powojenne badania obaliły te teorie. Wg ogólnodostępnych danych meteorologicznych, w dniach 5.12 – 7.01 w Moskwie temperatura wynosiła średnio –23 stopnie. Przez kolejne 3 tygodnie stycznia od –15 do –30 stopni. Od 8 lutego około –10. Nie były to więc temperatury katastrofalnie niskie. Ponadto i bez specjalnych studiów można się dowiedzieć, że w Rosji w zimie jest zimno, a jesienią pada deszcz.

Legendą są też opowieści o dywizjach syberyjskich. W rzeczywistości było to około 20 tys. żołnierzy, co w przypadku milionowej armii Żukowa pod Moskwą nie miało żadnego znaczenia. Pomijając fakt, że walka w temperaturach poniżej –40 stopni jest niemożliwa – jeśli nawet wytrzymają ludzie, nie wytrzyma sprzęt. Pośrednim skutkiem były natomiast konfiskaty futer i sprzętu narciarskiego w krajach okupowanych – rozpoczęta w czerwcu wojna miała się skończyć we wrześniu, więc nie przygotowano dla żołnierzy ubiorów i sprzętu zimowego.