Polskie i niemieckie sojusze wojskowe

31 marca 1939 r. Anglia udzieliła Polsce jednostronnej gwarancji niepodległości. Był to skutek narastającej agresywności Hitlera. 6 kwietnia podpisano w Londynie dwustronną deklarację o wzajemnych gwarancjach.

19 maja w Paryżu, został podpisany polsko-francuski protokół o współpracy wojskowej. Francja zobowiązała się do wypowiedzenia wojny Niemcom trzeciego dnia od rozpoczęcia działań militarnych i włączenia się do wojny w przypadku niemieckiego ataku na Polskę.

Równocześnie prowadzono poufne negocjacje z ZSRR, zmierzające do uzyskania przynajmniej neutralności tego państwa. Alianci zachodni prawdopodobnie nie wiedzieli, że Stalin równolegle prowadził negocjacje z Niemcami w sprawie podziału terytorium Polski, zaś negocjacje z Zachodem traktował zapewne jako środek nacisku na Hitlera.

23 sierpnia podpisano słynny pakt Ribbentrop – Mołotow, którego tajny załącznik dzielił terytorium Polski między oba mocarstwa. Początkowo linia podziału miała przebiegać wzdłuż Wisły, jednak 28 września została skorygowana na korzyść Niemiec.

W odpowiedzi 25 sierpnia podpisano formalny układ sojuszniczy między Polską a Wielką Brytanią.

Założenia strategii niemieckiej

Niemiecki plan operacyjny wychodził z następujących, podstawowych założeń:

1. Wielka przewaga sił niemieckich. Po dojściu Hitlera do władzy Niemcy wydawały na zbrojenia 80. krotnie więcej, niż Polska. Ponadto wykorzystano postęp techniczny lat 30. w rezultacie np. niemieckie myśliwce Me109 były nieporównywalnie sprawniejsze od polskich P11 mimo, że były młodsze tylko o kilka lat.
2. Użycie wielkich formacji sił pancernych i zmotoryzowanych wspartych lotnictwem. Dowództwo Wehrmachtu zaakceptowało koncepcję gen. Heinza Guderiana (1888 – 1954), który – na podstawie doświadczeń z I wojny światowej – sformułował koncepcję Blitzkrieg czyli zmasowanego, punktowego uderzenia wielkich formacji pancernych, rozrywających linie obrony przeciwnika i zmuszające do wycofywania się celem uniknięcia otoczenia. Mimo, iż książka Guderiana „Achtung Panzer” była znana w polskim sztabie generalnym, strona polska nadal uznawała kawalerię i piechotę za podstawowe rodzaje sił zbrojnych, a czołgi traktowane były jako wsparcie dla piechoty.
3. Położenie geograficzne Polski. Szczególnie po zajęciu Czech i zwasalizowaniu Słowacji Polska miała granice, których prawdopodobnie nie mogłaby obronić żadna armia europejska.
4. Sojusz z ZSRR, który powodował wzięcie Polski w kleszcze.
5. Założenie – bardzo ryzykowne – że Francja i Anglia nie są przygotowane do wojny i nie wesprą Polski.

Założenia planu operacyjnego

1. Uderzenie kleszczowe z północy (wschodnie Niemcy, Prusy Wschodnie): - przez Grupę Armii „Północ”(łącznie 21 dywizji, w tym 3 dywizje pancerne i 2 zmotoryzowane). Zadaniem było zdobycie polskiego Pomorza, a następnie przejście przez Narew i wyjście na wschód od linii Wisły, aby zapobiec ewentualnemu tworzeniu polskiej linii obrony wzdłuż Wisły, - przez Grupę Armii Południe (ze Śląska, wschodniej części Moraw i Słowacji) celem przebicia się przez polską obronę i – poprzez pokonanie wojsk polskich w b. Galicji i w łuku Wisły, następnie w możliwie najszybszym natarciu na Warszawę i przejściu na wschodnią stronę Wisły uniemożliwić wojskom polskim utworzenie nowych linii obronnych. Obejście polskich fortyfikacji na Górnym Śląsku i w rejonie Węgierskiej Górki. Grupa Armii „Północ” liczyła 36 dywizji, w tym 4 dywizje i 4 korpusy pancerne, 4 dywizje lekkie, 2 dywizje zmotoryzowane.
2. Całkowita rezygnacja z natarcia w centrum, w łuku Odra – Warta. A więc z kierunku, z którego strona polska oczekiwała głównego natarcia. Skupione tam armie polskie i tak musiały cofnąć się na wschód, aby uniknąć okrążenia.
3. Po zrealizowaniu głównego planu – rozbicie jeszcze zdolnych do walki formacji polskich.

Plan ten był kilkakrotnie modyfikowany ze względu na opór wojsk polskich, silniejszy, niż się spodziewano.

Założenia strategii polskiej

Pierwsze prace nad koncepcją obronną podjęto dopiero w początkach 1939 r. Rozważano dwie koncepcje:

- proponowaną przez francuskiego generała Weygarda: koncentracja na obronie linii: Niemna, Bobru, Narwi, Wisły i Sanu, z ewentualnym przesunięciem do linii Dunajca. Na terenach na zachód od tej linii poprzestać tylko na ewentualnych działaniach spowalniających ofensywę niemiecką.

Plusy koncepcji: skrócenie linii obrony z 1800 km (linia graniczna z Niemcami) do 600 km.

Wady: oddanie bez walki znacznych obszarów kraju. Pomijając względy psychologiczne, mogłoby to zniechęcić Francuzów do podjęcia działań wojennych. Z drugiej strony mogłoby zachęcić ZSRR do wejścia na terytorium wschodniej Polski.

Trzeba tu przypomnieć, że wszelka strategia polska była oparta na dwóch kluczowych założeniach:

1. Francja i Anglia zaatakują Niemcy,
2. ZSRR pozostanie neutralny. Rząd polski otrzymywał wprawdzie od wywiadu informacje o tajnym załączniku do paktu Ribbentrop – Mołotow (trudno, aby o tym nie wiedział, skoro informacje takie dotarły nawet do rządu Estonii), nie były jednak traktowane na serio przez marszałka Rydza-Śmigłego.

- koncepcja proponowana przez gen. Tadeusza Kutrzebę: rezygnacja z obrony Pomorza i zachodniej części Wielkopolski. Obrona Górnego Śląska i wschodniej części Wielkopolski. Zdaniem generała Polska musi być gotowa na samodzielne prowadzenie wojny przez 6 do 8 tygodni.

Koncepcja marszałka Rydza-Śmigłego zakładała kordonowe (czyli równomierne wzdłuż granicy) rozlokowanie wojsk przez grupy armii. Idąc od północy: armia Narew, Modlin, Pomorze, Poznań, Łódź, Kraków, Karpaty. Armie odwodowe: Prusy plus rezerwa wokół Warszawy.

Była to więc zmodyfikowana koncepcja gen. Kutrzeby. Zwraca uwagę zbędne usytuowanie daleko na zachodzie silnej armii Poznań i nadmierne zbliżenie obrony do granic państwa, które były nie do obrony. Niemiecki gen. Erich von Manstein określa tę koncepcję mianem „zabezpieczyć wszystko” i zwraca uwagę, że rozsądek nakazywałby cofnięcie obrony od granic choćby po to, aby po pierwszych działaniach niemieckich zorientować się o ich głównych kierunkach ofensywy. Zdaniem von Mansteina tylko linia obrony zaproponowana przez gen. Weygarda w połączeniu z rozbudowywaniem możliwie silnych odwodów operacyjnych dawałoby szansę na przetrwanie do momentu włączenia się do wojny aliantów zachodnich.

Wydaje się, że władze polskie błędnie zakładały, iż główne uderzenie niemieckie będzie wyprowadzane w kierunku na Poznań, podczas gdy sam układ graniczny Polski wręcz dyktował uderzenie oskrzydlające z północy (Prusy Wschodnie) i południa (Dolny Śląsk, Słowacja). Gęstość sieci kolejowych wskazywałaby na to, że najmocniejsze uderzenie Niemcy wyprowadzą z południa i południowego zachodu. Wywiad polski dostarczał zresztą informacje o ruchach dużych grup wojsk niemieckich w Słowacji, lecz te informacje zostały zlekceważone.

Siły niemieckie skierowane przeciw Polsce

• Liczba żołnierzy – 1,8 mln w tym:
  - 1,6 mln w siłach lądowych
  - 200 tys. w Luftwaffe
  - 50 tys. w Kriegsmarine
• Dywizje: 42 (+ 16 dywizji 2 - 4 rzutu utworzonych w trakcie mobilizacji, do użycia warunkowego), w tym:
  - 24 dywizje piechoty
  - 3 dywizje górskie
  - 6 dywizji pancernych
  - 4 lekkie dywizje pancerne
  - 4 dywizje zmotoryzowane
  - 1 dywizja odwodowa pozostawiona na terenie Rzeszy
• Brygady kawalerii – 1
• Lotnictwo
  - 1,3 tys. samolotów myśliwskich i bombowych (2/3 sił powietrznych III Rzeszy, 1/3, najsłabsza, została skierowana na front zachodni)
• Czołgi
  - 2,7 tys. głównie typu Panzer I i Panzer II
• Artyleria
  - 10 tys. dział
• Flota
  - 2 pancerniki
  - 10 niszczycieli
  - 10 okrętów podwodnych
  Siły sojusznicze:
  - 3 dywizje słowackie (ok. 50 tys. żołnierzy)
  Siły niemieckie skierowane na front zachodni:
  - 11 dywizji piechoty
  - 1 dywizja forteczna
  - 35 dywizji rezerwowych 2 – 4 rzutu (nadawały się do użycia jedynie warunkowo)

Siły polskie

• Liczba żołnierzy – ok. 1 mln
• Dywizje – 39 (w tym 30 dywizji 1 rzutu, reszta to pochodzące z mobilizacji pułki, z których – wedle danych niemieckich – można było sformować 10 dywizji)
  - dywizje piechoty – 24
  - dywizje górskie – brak, 3 brygady górskie*
  - dywizje pancerne – brak, 3 bataliony czołgów lekkich
  - dywizje zmotoryzowane – brak, 2 brygady zmotoryzowane
  - 14 brygad Obrony Narodowej + samodzielne bataliony ON – liczba nieznana
• Brygady kawalerii – 11
• Lotnictwo- około 400 samolotów, w zdecydowanej większości – przestarzałych
• Czołgi – 880, w tym tylko 180 czołgów 7 TP, porównywalnych z niemieckimi Panzer I i II, reszta to lekkie tankietki TK i TKS
• Artyleria
  - 4300 dział
• Flota
  - 1 niszczyciel
  - 1 stawiacz min
  - 6 trałowców
  - 5 okrętów podwodnych Wojska sojusznicze:
  - Legion Czesko – Słowacki – około 1000 żołnierzy
  

*Brygada – związek taktyczny o wielkości większej, niż pułk, mniejszej, niż dywizja. Dzieli się na bataliony i/lub pułki.

Front wschodni (od 17.09.1939 r.)

ZSRR
- 33 dywizji
- 11 brygad
- 4959 dział
- 4736 czołgów
- 3300 samolotów

Polska
- 25 batalionów Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP)
- przypadkowe oddziały wycofujące się w kierunku Rumunii

Za: pl.Wikipedia.org